O szlaku

Historia


Sandomiersko-Krakowski odcinek Drogi Świętego Jakuba odtworzony został w wyniku pracy wielu ludzi, którzy dostrzegli taką możliwość, a później także konieczność.

W lipcu 2007 roku grupa pielgrzymów, którzy wcześniej odbyli pielgrzymkę do Santiago de Compostela oraz ci, którzy zamierzali dopiero ruszyć w tę Drogę, spotkali się na krakowskim Kazimierzu, by wymienić doświadczenia. Postanowili zrobić wszystko, by idea pielgrzymowania, które tradycyjnie rozpoczynać się powinno pod drzwiami własnego domu lub parafii, została przeniesiona na region sandomiersko-krakowski. Wybór miejsca na spotkanie był nieprzypadkowy, bowiem na Kazimierzu istniał do końca XVIII wieku stary kościół p.w. Św. Jakuba. Z uwagi na to, że od Sandomierza do tego kościoła łatwo wyrysować na mapie prostą linię łącząc kościoły p.w. Św. Jakuba, Małopolska Droga do Santiago wyznaczała się prawie sama, a źródła historyczne wskazują na to, że związki krakowskiego Św. Jakuba z Sandomierzem były dość ścisłe.

Kościół zburzono w 1787 roku, mimo, że był w dobrym stanie a i jego fundusze były zasobne, ulokowane na wsiach Rząska, Raciborowice i na wielu kamienicach miasta Krakowa, Kazimierza i Sandomierza.

Wytyczenie szlaku oparte zostało o badania historyków z lubelskiego KUL-u, począwszy od pracy redakcyjnej ks. Ryszarda Knapińskiego pt.”Kult Św.Jakuba Większego Apostoła w Europie Wschodniej”.

W pracy tej, jedna z autorek – siostra Aleksandra Witkowska, historyk, wykazuje duże prawdopodobieństwo istnienie starego szlaku pątniczego pomiędzy Sandomierzem, a Krakowem, sugerując się położonymi w prostej linii kościołami p.w. Św. Jakuba i tym, że świątynie te miały zwykle bardzo stare erygacje i wezwania.

Sandomierski Kościół p.w. Św. Jakuba przejął patrocinium najprawdopodobniej z istniejącego w tym miejscu starszego obiektu. Obok tego kościoła i zarazem klasztoru droga handlowa przebiegała już bardzo wcześnie, stąd jego niezwykłe ułożenie i rzadko spotykane usytuowanie głównego wejścia – z boku budynku, właśnie przy starym trakcie, którędy prawdopodobnie często wędrowali także pielgrzymi. Tak, jak w Hiszpanii Szlak Św. Jakuba tworzą dawne drogi rzymskie, tak samo u nas Droga Małopolska prowadzi starymi, dawno uczęszczanymi szlakami, leśnymi traktami, przejściami… Wiele jest tych dróżek, ale tak jak w Hiszpanii sądzono na początku, że Dróg do Santiago było osiem, a okazało się, że trzy razy więcej – być może jeszcze i na nas czekają kolejne odkrycia naukowe.

(źródło: Źródło: Florek M., Kościół św. Jakuba i dawny klasztor dominikanów w Sandomierzu. Wyniki badań archeologiczno – architektonicznych, w: Kwartalnik Historii Kultury Materialnej Nr 1/94, 1994, s. 9.)

Na podstawie mapy sporządzonej dla celów wymienionej wyżej publikacji wytyczony został pierwszy projekt odtworzenia Drogi. Jej kserokopia posłużyła do pierwszego przejścia, które pozwoliło zorientować się w terenie. Wyznaczając trasę sugerowano się więc przede wszystkim jej historycznością, ale z uwagi na to, że z założenia miał być to trakt pieszy i rowerowy, służący samotnym wędrówkom, wyciszeniu i modlitwie, zaistniała konieczność przeprowadzenia jej przez mniej uczęszczane tereny, z dala od dróg eksploatowanych przez samochody i inne pojazdy mechaniczne.

W wyznaczaniu trasy z premedytacją pominięto Opatowiec, miejscowość bardzo mocno związaną z kultem Św. Jakuba, z uwagi przede wszystkim na jej odległość od wyznaczonej Drogi. Zostanie w przyszłości dołączona jednak do niej na zasadzie tzw. Drogi Alternatywnej, a dojście do Opatowca pozostanie wyborem pielgrzyma. Kierowano się tutaj odległością między miejscowościami, w których znajdują się świątynie p.w. Św. Jakuba Apostoła oraz możliwością znalezienia taniego i spokojnego miejsca noclegowego, odpowiedniego dla pielgrzyma.

Wytyczając trasę sugerowano się również informacjami pochodzącymi od sandomierskich i tarnobrzeskich przewodników PTTK, od proboszczów poszczególnych parafii, przez które przebiega.
Szczególnie wielkie zaangażowanie i pracę wniósł ks. kanonik Jerzy Sobczyk, proboszcz parafii w Kotuszowie. Osobiście nie tylko sporządził mapę, ale konfrontował ją także w terenie, ponadto razem z miejscową młodzieżą dokonał oznaczenia dużego odcinka między Klimontowem i Szydłowem. Oznakowaniem od Sandomierza zajęli się panowie Marek Łygas, Zdzisław Zemła i Mieczysław Winiarski, przewodnicy PTTK, którzy podjęli się dalszej opieki nad szlakiem. Ich praca, zwykle niedostrzegana, polega na kilkakrotnym (!!!) przejściu czy przejechaniu każdego odcinka trasy i ciągłym uzupełnianiu oznakowania, poprawianiu błędów, montowaniu tablic informacyjnych czy wkopywaniu ciężkich, betonowych słupów pątniczych z muszlami. W chwili obecnej zajmują się oni poprawą oznakowania oraz wymierzeniem Drogi za pomocą sygnału GPS i sporządzeniem na tej podstawie potrzebnych każdemu pielgrzymowi map.

Ogrom wsparcia otrzymaliśmy wszyscy od ks. Ryszarda Honkisza, proboszcza parafii p.w. Św. Jakuba w Więcławicach i równocześnie Prezesa Bractwa Św. Jakuba działającego przy tej parafii.

Wielkie zaangażowanie wniosła pani dr Kazimiera Orzechowska-Kowalska z AWF Kraków, której referatu naukowego na temat Drogi Św. Jakuba z Sandomierza, można było wysłuchać w trakcie jej uroczystego otwarcia 25 lipca br. Jest ona również promotorem pracy magisterskiej, która właśnie powstaje na temat tego szlaku. Po jej ukończeniu ma być podstawą do wydania przewodnika dla pielgrzymów.

Opieką naukową otoczył tę Drogę przede wszystkim dr Franciszek Mróz. Wyniki jego badań i opisy Drogi dostępne są w materiałach pokonferencyjnych wydanych w zbiorze pt. „Drogi św. Jakuba Starszego Apostoła w Polsce – stan badań i organizacja”. Ogólnopolska konferencja naukowa pod tym samym tytułem odbyła się 12 września 2008 roku w Krakowie i była pierwszym w Polsce spotkaniem poświęconym w całości problematyce genezie i funkcjonowaniu szlaków św. Jakuba Starszego Apostoła w naszym kraju.

Opublikowana wtedy została mapa przyszłej Drogi Św. Jakuba zwanej Małopolską lub Sandomierską, autorstwa dr F. Mroza.

Z dużym zaangażowaniem do prac nad Drogą włączył się także dr Cezary Jastrzębski z Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego w Kielcach. Jest niezwykle cennym źródłem informacji historycznych i regionalnych, świetnie rozeznany w Drogach Świętego Jakuba, a przede wszystkim w świątyniach p.w. tego Apostoła i w zabytkach z nim związanych.

W wyznaczeniu drogi, jak już wspomniałam na początku wzięło udział wiele osób, wszyscy działali charytatywnie i należy docenić pomoc i pracę każdego z nich. Trudno wymienić wszystkich, wielkie zasługi ma w tym dziele – poza naukowcami, których wkład jest niezmierzony – także Bractwo Św. Jakuba z Jakubowa O/Więcławice, sandomierscy i tarnobrzescy przewodnicy PTTK, miejscowi urzędnicy, kapłani, ale także „jakubowi” pielgrzymi z różnych regionów Polski, szczególnie Krystyna Sadura-Pałac z Tarnobrzega i Maria Lempart z Krakowa – wielka inicjatorka i współautorka trasy.

W pracach nad Drogą – odcinkiem w Małopolsce ogromny wkład miał przede wszystkim ks. Ryszard Honkisz i Michał Graczyński – gdyby nie pomoc Michała, bylibyśmy daleko w tyle. Jest on mocno zaangażowany w oznakowanie Drogi na odcinku Szczaworyż-Kraków. Istotnych porad udzielił też pan Jerzy Chmiel – łowczy Koła Łowieckiego „Knieja” w Krakowie. To on z Michałem i Księdzem Ryszardem oznakowali Drogę z Niegardowa do Więcławic, a następnie do Bosutowa (granic Krakowa). Należy wspomnieć oczywiście też o dwóch klerykach – Misjonarzach – Adamie Sejbuk i Maćku – oni tez kilka dni spędzili na oznakowaniu Drogi! Swoimi radami wspiera nas proboszcz z Probołowic i ogromnie przychylny proboszcz ze Szczaworyża – ks. Kondrak. W pracach nad Drogą z Pałecznicy do Niegardowa i Skalbmierza ogromną pomoc i zaangażowanie wniósł Wójt Gminy Pałecznica mgr inż. Marcin Gaweł.

Wielkiego wsparcia udzielał nam i udziela nadal Emil Mendyk, opiekujący się prawie wszystkimi Drogami Św. Jakuba w Polsce, związany z Fundacją „Wioska Franciszkańska” w Janicach. Do tego dzieła przyczynili się także dominikanie – w osobie ojca Pawła Barszczewskiego OP, wielkiego propagatora Camino de Santiago, który zarażał nas ideą pielgrzymowania – jak nakazuje tradycja – spod drzwi własnego domu. Wymienić tu muszę także ojca Andrzeja Morkę OP, byłego przełożonego klasztoru dominikanów w Sandomierzu, który kilka lat temu zgodził się na te działania, otwierając nam tym wiele możliwości i często udzielał nam wsparcia, również gościny w trakcie roboczych spotkań. Obecny przeor ojciec Wojciech Krok OP jest także zaangażowany i mocno utwierdzony w potrzebie promowania idei Drogi do Santiago de Compostela. Przy klasztorze oo. dominikanów w Sandomierzu powstało Bractwo Św. Jakuba, którego podstawowym celem ma być opieka nad pielgrzymami zmierzającymi tą Drogą.

Trudno zapomnieć o błogosławieństwie, którego udzielił Drodze, osobom zajmującym się nią oraz przyszłym pielgrzymom ksiądz biskup Edward Frankowski podczas uroczystego otwarcia Drogi. Były to dla nas wszystkich wielkie chwile i emocje, o których nie zapomnimy nigdy.

Pielgrzymi

Droga z Sandomierza do Krakowa została otwarta. Na ślad krakowskich pątników wielkiej Drogi Św. Jakuba trafiła kiedyś Maria Lempart (czyli nasza Mishka):

Jeden z najważniejszych rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej – pochodzący z 1505 roku Kodeks Baltazara Behema, dokumentuje życie codzienne ówczesnego Krakowa. Na jednej z miniatur, zatytułowanej „Kram uliczny” wyraźnie dojrzeć można dwóch pielgrzymów tzw. kokijardów czyli pątników wielkiej drogi Świętego Jakuba. Kokijardzi – od słowa la coquille oznaczającego muszlę – odbywali wędrówki do hiszpańskiego Santiago de Compostela przez całe średniowiecze. Na ustalonych od wieków drogach pielgrzymkowych, które wiodły zawsze tymi samymi szlakami, rozwijały się miasta, budowano kościoły, gospody, noclegownie. Pielgrzymi z Kodeksu Behema zmierzają na pewno z Krakowa do Santiago, na co wskazuje ich typowy ubiór – ciemne peleryny, kostury i kapelusze z muszelkami.

Zainteresowanie Drogą wzrasta, wyruszyli już na nią pierwsi pielgrzymi, bardzo wyrozumiale przyjmując jej wszelkie niedogodności. I to jest najważniejsze, bo Drogę Św. Jakuba tworzą nie tylko zapaleńcy, naukowcy, kapłani, przewodnicy, urzędnicy, którymi są ci, co nad nią wspólnie pracowali, ale – przede wszystkim – ludzie, którzy po niej wędrują.

Nie ważne więc kim jesteś i skąd przychodzisz – jeżeli czujesz taką potrzebę, to po prostu IDŹ. IDŹ NAPRZÓD, jak mawiają Hiszpanie, ULTREIA i BUEN CAMINO!!!

(aut. Katarzyna Bednarz)

Bibliografia

Kult św. Jakuba Większego Apostoła w Europie Środkowo-Wschodniej

red. ks. Ryszard Knapiński
Lublin 2003, TN KUL, ss. 288
ISBN 83-7306-119-3
cena 20,00 zł

Ruch pielgrzymkowy był w średniowieczu i wczesnej nowożytności – obok podróży kupców, wędrówek rzemieślników, duchownych i studentów – jednym z ważnych czynników rozwoju cywilizacyjnego i tworzenia jedności kulturowej Europy. Tą drogą następowało bowiem przemieszczenie i wymiana nie tylko dóbr materialnych i rozwiązań technicznych. Dzięki peregrynacjom do miejsc świętych rozpowszechniły się również idee i wyobrażenia religijne, wzorce zachowań, nawet wątki literackie i motywy ikonograficzne. Pielgrzymki były nadto – szczególnie dla człowieka średniowiecznego – konkretyzacją idei jedności chrześcijańskiej. Pozwalały wreszcie wielu przeciętnym ludziom poznać „świat zewnętrzny”, nie ograniczony do matecznika najbliższej okolicy.
Publikowane rozprawy dotyczą ważnej dla kultury polskiej i religijności problematyki: kultu św. Jakuba Apostoła i polskich peregrynacji do jego grobu w Composteli. Została ona ukazana w szerszym kontekście europejskim. Autorzy poświęcają także wiele uwagi metodologii badań nad kultem i pątnictwem, postulują nowe programy badawcze i sposoby ich realizacji.
(Z recenzji prof. dra hab. Edwarda Potkowskiego)
Zamówienia TUTAJ

Drogi św. Jakuba w Polsce : stan badań i organizacja

red. Antoni Jackowski, Franciszek Mróz, Iwona Hodorowicz
UJ Kraków, PPWSZ Nowy Targ, Bractwo św. Jakuba O/Więcławice
ISBN 978-83-89675-66-8
cena 15,00 zł

Szlak świętego Jakuba Apostoła Starszego powstał w średniowieczu i przetrwał bez większych zmian do dzisiaj. Przebiegał on i przebiega nadal niemal przez całą Europę, kończąc się w katedrze w Santiago de Compostela – miejscowości położonej w hiszpańskiej Galicji. Pielgrzymowanie do grobu św. Jakuba w Santiago stało się od kilku lat popularne również w Polsce. Nasz kraj dołączył do grupy państw, w których reaktywowano Drogi św. Jakuba. Pierwszym odcinkiem, który został odtworzony w lipcu 2005 roku była Dolnośląska Droga św. Jakuba. W kolejnych miesiącach otwarto kolejne odcinki Drogi św. Jakuba, m.in. w Wielkopolsce, Małopolsce, na Śląsku i Pojezierzu Kaszubskim. Obecnie projekty odtwarzania Dróg św. Jakuba pojawiają się w różnych częściach kraju. Pozwala to sądzić, że już w nieodległej przyszłości Polska zacznie odgrywać ważną rolę w peregrynacjach do grobu św. Jakuba. Publikacja „Drogi św. Jakuba w Polsce. Stan badań i organizacja” stanowi pierwszą w naszej literaturze próbę spojrzenia na problem Drogi św. Jakuba w Polsce zarówno od strony naukowej, jak i kształtowania sieci tych szlaków.
(Dr Franciszek Mróz)
Zamówienia: w Dziale Współpracy i Promocji Podhalańskiej Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nowym Targu, ul. Kokoszków 71, 34-400 Nowy Targ, tel. 018 261 07 27, email: promocja@ppwsz.edu.pl

Pielgrzymi na drodze św. Jakuba : przeszłość i teraźniejszość

pod red.: Iwony Hodorowicz, Franciszka Mroza ; Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu. Michałowice : Wydawnictwo „Czuwajmy”, 2009.– 170 s.; ISBN 978-83-89675-86-6

Droga św. Jakuba jest jednym z najważniejszych, chrześcijańskich szlaków pielgrzymkowych. Istniejący od ponad 1000 lat szlak, przetrwał do dnia dzisiejszego i przebiega przez niemal całą Europę, kończąc się w katedrze w Santiago de Compostela. Pielgrzymowanie do grobu św. Jakuba Apostoła Starszego w Santiago stało się w ostatnim dziesięcioleciu popularne równieŜ w Polsce. W ciągu ostatnich pięciu lat, dzięki zaangażowaniu szerokiej grupy duchownych, osób świeckich i różnych organizacji oznakowano w Polsce ponad 1800 kilometrów odcinków Camino de Santiago. Z każdym rokiem wzrasta liczba projektów, których celem jest reaktywowanie historycznych szlaków św. Jakuba w różnych częściach naszego kraju. Już dzisiaj możemy stwierdzić, że Polska zaczyna odgrywać ważną rolę w peregrynacjach do grobu św. Jakuba.
Publikacja „Pielgrzymi na Drodze św. Jakuba. Przeszłość i teraźniejszość” zawiera teksty referatów wygłoszonych podczas Międzynarodowej Konferencji Naukowej, która odbyła się 12 września 2009 roku
w Częstochowie. Publikacja stanowi jedną z pierwszych w polskiej literaturze próbę spojrzenia na Drogi
św. Jakuba, zarówno w aspekcie historycznym, jak i przestrzennym.